AI in de journalistiek, waar botst het?

Artificiële Intelligentie (AI) in de journalistiek een goed idee? Het antwoord op deze vraag hangt sterk af van wie je het vraagt. De directeur ziet mogelijk kansen voor efficiëntie en innovatie, terwijl de nieuwschef zich zorgen maakt over het waarborgen van de kwaliteit van journalistieke producties. Een mediawetenschapper vreest wellicht dat bestaande vooroordelen worden versterkt door AI, terwijl een jonge journalist kansen ziet om nieuwe doelgroepen aan te spreken. Tegelijkertijd kan een eindredacteur zich zorgen maken over baanverlies of het verminderen van werkplezier.

De Moral Design Game

Tijdens het Regiohelden Festival op 13 maart 2025 hebben we met twee groepen de Moral Design Game gespeeld. Dit spel nodigt deelnemers uit om in de huid te kruipen van verschillende rollen in het journalistieke werkveld, zoals een traditionele lezer, een AI-ontwikkelaar, een redactiechef of een directeur. Vanuit dit perspectief formuleer je je mening over een stelling, bijvoorbeeld of je voor of tegen geautomatiseerde personalisatie van berichtgeving bent, en waarom. 

Deze meningen worden vervolgens op het spelbord gepositioneerd, dat is gebaseerd op de waardencirkel van sociaal psycholoog Shalom Schwartz. Hierdoor wordt in één oogopslag duidelijk hoe verschillende waarden kunnen samenkomen, botsen of op één lijn liggen. In de volgende ronde is er ruimte om te onderhandelen over voorwaarden waaronder je van mening zou willen veranderen. Bijvoorbeeld: personalisatie is acceptabel zolang het alleen gaat om het aanpassen van het leesniveau en niet is gebaseerd op gebruikersprofielen met politieke voorkeuren. 

Spanningen en concessies

De twee spelrondes rond geautomatiseerde nieuwspersonalisatie met behulp van AI*, onthulden tijdens de Regioheldendag al eerste boeiende spanningsvelden:

• Innovatie vs. Integriteit: Hoe behoud je journalistieke integriteit terwijl je innoveert? 
• Vertrouwen vs. Transparantie: Hoe communiceer je transparant over AI-gebruik zonder het vertrouwen van lezers te schaden? 
• Efficiëntie vs. Veiligheid: Wat zijn de gevolgen van automatisering voor de werkgelegenheid in de journalistiek? 
• Specialisatie vs. Gelijkheid: En hoe voorkom je een digitale kloof op de redactievloer?
• Individualisering vs. Maatschappelijke Cohesie: Hoe behoud je een gedeeld informatiekader terwijl nieuwsconsumptie steeds persoonlijker wordt?

Vanuit deze spanningen kwamen cruciale voorwaarden naar voren. Deelnemers benadrukten het belang van het naleven van de AVG, het voorkomen van gedwongen ontslagen en de noodzaak tot transparante communicatie over AI-gebruik. Deze randvoorwaarden zijn essentieel voor een verantwoorde implementatie van AI in de journalistiek, en vormen belangrijke ingrediënten voor visievorming vanuit de organisatie.

Wanneer inzetten?

Het spel kan worden ingezet om de verschillende perspectieven op AI gebruik op de werkvloer expliciet te maken, meningen oven tafel te krijgen, en het ontwikkelen een gezamenlijke taal om eerste stappen te zetten richting een gezamenlijke visie (wat vinden we hier nu van, wat willen we hier nu mee?). Momenteel wordt AI binnen redacties vaak individueel en meer gefragmenteerd gebruikt, waarbij de diepere discussie over het ‘waarom’ ontbreekt. Vaak blijft de discussie hangen bij technische aspecten zoals trainingen en masterclasses, terwijl juist het gesprek over ethische en strategische keuzes essentieel is.

Meer weten?

De ‘AI in de journalistiek’-versie van de moral design game is ontwikkeld in samenwerking tussen stichting RPO en Moral Design Strategy en Ontwerpen aan de Journalistiek van Fontys Journalistiek. Auteur Jeroen de Vos is de komende tijd ook bezig met de vraag hoe we kennis over AI op de redactievloer ook proactief kunnen inzetten om gebruik van AI in het publieke domein beter te kunnen bevragen. Meer weten? Neem even contact op via: j.devos@fontys.nl 

Deze blogpost is gemaakt in verantwoorde samenwerking met AI.

* Dit is slechts een van de case-studies binnen ‘AI in de journalistiek’, anderen zijn ‘AI factchecker’ en ‘tone-of-voice’ personalisatie.