Klimaatjournalistiek door de ogen van Bernini
De vraag wat journalistiek studenten moeten leren en beheersen verandert voortdurend. Zeker in een tijd waarin AI, klimaatverandering en nieuwe generaties met andere nieuwsbehoeften vragen om nieuwe journalistieke skills en houdingen. Toch biedt het raamwerk van de Tartu Declaration, ontwikkeld in 2006, nog steeds een handzaam kader om het over journalistieke competenties te hebben, zo bleek tijdens de EJTA (European Journalism Teachers Association) conferentie in Rome eind mei.
De Tartu Declaration kreeg zijn naam tijdens de EJTA meeting in 2006 in Tartu waar journalistiekopleiders gezamenlijk een handvest opstelden voor de journalistieke competenties. Het raamwerk werd herzien in 2013 en 2020. Afgelopen week in Rome begon een EJTA-werkgroep met het voorbereiden van een nieuwe update. De werkgroep discussieerde onder meer over de veranderende omstandigheden waaronder journalistiek haar functie moet vervullen, over de rol van AI, over politieke en economische druk. Ze spraken ook over de noodzaak van kennis over ecologie; het centrale thema van de conferentie.
‘Environmental journalism’ kwam tijdens de conferentie terug in werksessies en presentaties door docenten uit heel Europa. Zij hebben het thema in hun curricula gezet, met lessen over klimaatvisualisaties, datajournalistiek en in ons eigen geval lessen over het gebruik van klimaatbeelden. Toch blijft het voor iedereen zoeken naar de juiste vorm om het thema op de journalistieke en onderwijsagenda te houden. Hoe zorg je voor verhalen die echt resoneren? Hoe doorbreek je klimaatmoeheid? Wat is de nodige basiskennis over klimaat, milieu en biodiversiteit bij journalisten? Klik hier voor de presentaties van Danielle (Klimaatbeelden) en Harmen (Inzichten VNOJ-dag).
De conferentie leverde geen pasklare antwoorden op, maar een bezoek aan de Villa Borghese in Rome gaf wel een nieuw perspectief. In de villa staan wereldberoemde werken van de Italiaanse beeldhouwer Bernini (1598-1680), waaronder dat van Apollo en Daphne. Het beeld refereert aan de mythe waarbij de Cupido wraak neemt op Apollo die hem heeft beledigd. Hij doorboort hem met een gouden pijl waardoor die verliefd wordt op de mooie nimf Daphne. Echter Daphne kan door een loden pijl van diezelfde Cupido niet liefhebben. Het beeld vangt het moment waarop Apollo haar achterna zit en Daphne door haar vader Peneü in een laurier verandert. Het is een tragisch beeld, waarbij het verlangen van Apollo en de paniek van Daphne voelbaar zijn. De twee emoties, gestold in marmer vloeien samen in de sierlijke laurier.
Het is niet moeilijk hier met behulp van AI[1] een brug naar klimaatverandering te maken: Apollo als symbool voor menselijk onstilbaar verlangen – lees consumentisme – en Daphne als moeder aarde die daaraan probeert te ontsnappen. De gedaanteverandering naar de laurier kan dan zowel staan voor de transformatie (klimaatadaptatie) die al gaande is, als mogelijk ook een sprankje hoop bieden; de laurier als symbool voor een duurzamere economie.
Het beeld grijpt je door zijn schoonheid, door de manier waarop Bernini het dynamische tafereel in een blok marmer vangt en zo een verhaal vertelt dat je wil laten resoneren. Het spel van esthetiek, exceptioneel meesterschap en een verhaal dat zich – door de mix aan emoties – op meerdere manieren laat lezen en interpreteren, ‘werkt’. Klimaatjournalistiek door de ogen van Bernini gaat niet over de 1,5% opwarming en CO2 uitstoot, maar over de innerlijke shock, de wanhoop en het innerlijk ervaren van een transformatie waar we middenin zitten. Als mens, als docent, als journalist. Misschien een mooi thema voor de volgende EJTA.
[1] Prompt: kun je een vergelijking maken van Ovidius mythe van Daphne en Apollo met klimaatverandering
Harmen Groenhart
h.groenhart@fontys.nl